بررسی عوامل و موانع ازدواج جوانان

نکاح در لغت به معنی ضم ( پیوستن ) است و در اصطلاح حقوقی می توان آن را چنین تعریف کرد: نکاح قراردادی است که به موجب آن زن و مرد در زندگی با یکدیگر شریک و متحد شده ، خانواده ای تشکیل می دهند.
یکی از دستورات موکد الهی امر به ازدواج است.
 «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ.»
از نشانه های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید ، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکّر می کنند. (سوره مبارکه روم، آیه 21).
 اولین گام برای تشکیل خانواده و تشکیل جامعه ازدواج است. و اگر ازدواج های موفقی در جامعه اتفاق بیفتد سنگ بنای جامعه هم یقینا محکم تر خواهد بود و جامعه ای که از خانواده های سالم و موفق تشکیل گردد، به سعادت نزدیک تر خواهد بود. لذا اسلام نه تنها ازدواج را امری پسندیده دانسته است بلکه فراوان بدان توصیه دارد. حال می خواهیم مبانی فقهی و حقوقی ازدواج و مسئولیت حکومت در این خصوص را بررسی کنیم.

هدف از ازدواج هم برای مرد و هم برای زن، پاسخ مثبت دادن به سنت الهی و تولید نسل است. لذا، هر دو در این زمینه بر یک عقیده اند. فلسفه ازدواج براساس این دو مبنا ملاک دین و نجابت است. در نتیجه، هدف از ازدواج و تولید نسل، مقدس می گردد و هیچ یک از مادیات ملاکی برای آن به حساب نمی آید. اصولا فلسفه خلقت زن و مرد (زوجیت) تولید مثل است، همان گونه که این زوجیت در سایر حیوانات و حتی گیاهان نیز وجود دارد. نکته اصلی که باید در ازدواج مورد توجه هر دو طرف باشد دین و کمال است.
برای تبیین اهمیت موضوع ازدواج مبانی فقهی و حقوقی ازدواج را بررسی می کنیم.

مبانی فقهی و حقوقی ازدواج:
 «و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودة و رحمة ان فی ذلک لآیات لقوم یتفکرون.»(سوره مبارکه روم، آیه 21)
و از نشانه های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید ، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکّر می کنند!
علامه طباطبایی (ره) در تفسیر شریف المیزان هر یک از زن و مرد را به تنهایی ناقص و محتاج به دیگری می داند، چون هر ناقصی جویای کمال است تا بواسطه یکدیگر به آرامش و کمال برسند. و نیز در میان آنها مودت و رحمت قرار داد. (مودت یعنی محبتی که اثر آن در عمل ظاهر باشد) و (رحمت  یعنی نوعی تأثیر نفسانی که از مشاهده محرومیت شخصی که کمالی را ندارد و محتاج به رفع نقص است در نفس پدید می آید و شخص را وامی دارد که کمبود و نقص آن طرف مقابل را برطرف نماید) وهمین رحمت و مودت موجب می شود که در جامعه کوچک خانواده ، مرد کمر به رفع احتیاجات همسر و فرزندانش ببندد و زن نیز در این مسیر یار و یاور او باشد و همین رحمت و محبت موجب می شود که زن و مرد هر دو بواسطه ضعف و کوچکی و عجزفرزندانشان آنها را حمایت کرده و در حفظ و تربیت آنها بکوشند، نظیر همین مودت ورحمت در اجتماع بزرگ شهری و در میان افراد جامعه مشاهده می شود که در اثر آن غنی به فقیر کمک می کند تا بواسطه رحمت او فقیر بر احتیاجات خود نایل شود، اما دراینجا سیاق فقط ناظر به مودت و رحمت خانوادگی است .و در آخر می فرماید: همانا در این امر آیاتی برای گروه اهل تفکر وجود دارد، چون وقتی انسان درباره اصول تکوینی خویش تفکر کند و ببیند که خداوند چگونه میل به ازدواج را در نهاد او قرار داده و میان او و همسرش محبت و مهربانی برقرار نموده ، تاکانون خانواده شکل بگیرد و بواسطه آن اجتماع بشری به ثبات برسد و نوع بشر تداوم بیابد، متوجه آیات الهی می شود و می فهمد که خداوند چه تدابیری در این امر بکار برده که عقل را حیران می کند.

«نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلَاقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ»
زنان شما كشتزار شما هستند پس از هر جا [و هر گونه] كه خواهيد به كشتزار خود [در]آييد و آنها را براى خودتان مقدم داريد و از خدا پروا كنيد و بدانيد كه او را ديدار خواهيد كرد و مؤمنان را [به اين ديدار] مژده ده.(سوره بقره/ آیه 223).
سید قطب در تفسیر این آیه می گوید: قرآن رابطه زوجیت را با تعابیری گوناگون در آیات عدیده بیان داشته است؛ گاه با تعبیر «لباس»، گاه با «سکونت و مودّت» و گاه تعبیر «حرث» را به کار گرفته است. تعبیر «حرث» نشان دهنده جانبی از علاقه زوجیت است؛ یعنی تولید مثل و تکثیر نسل.

«وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ بَنِينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللَّهِ هُمْ يَكْفُرُونَ»
وخداوند برای شما از جنس خودتان همسرانی قرار داد و برایتان از همسرانتان پسران و یاورانی نهاد و شما را از پاکیزه ها روزی نمود، پس آیا به باطل ایمان می آورند و نعمت خدا را کفران می کنند؟) سوره مبارک نحل، آیه 72)
وجود همسر و فرزندان اساس تکوینی است که جامعه بشری و بقاء آن وابسته به آنست و در آن ، حکم تعاون وکمک میان افراد بشری محقق می شود و در کفران این نعمت هلاکت جامعه انسانی است . یعنی اگر انسان نعمت تشکیل خانواده را کفران نماید و به جای آن روشهای دیگری برای زندگی برگزیند، هیچ رابطه دیگری جایگزین آن نخواهد شد وجمعیت بشر متلاشی گشته و هلاکت نوع انسان قطعی خواهد شد.
قال رسول‌الله(صلی الله علیه و آله و سلم): ما بنی بناء فی الاسلام احب الی الله من التزویج
نزد خداوند هیچ بنایی محبوب تر از خانه ای نیست که از طریق ازدواج آباد گردد( میرزا آقا نوری طبرسی،مستدرک الوسائل،ج 14،ص 153).

قال رسول‌الله(صلی الله علیه و آله و سلم):  اذا تزوج الرجل احرز نصف دینه
کسی که ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است (مستدرک الوسائل، ج 14، ص 154).

قال الامام الصادق (علیه السلام): من ترک التزویج مخافة الفقر فقد اساء الظن بالله-عز و جل-، ان الله- عز و جل – یقول: «ان یکونوا فقراء یغنهم الله من فضله
هر کس از ترس فقر ازدواج نکند نسبت به لطف خداوند بدگمان شده است. چرا که خداوند می فرماید: اگر آنان فقیر باشند خداوند از فضل و کرم خود بی نیازشان می کند)من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 251).
عن الصادق (علیه السلام)قال: من زوج اعزبا کان ممن ینظر الله- عز و جل-الیه یوم القیامة.
کسی که مجردی را تزویج کند و امکان ازدواج او را فراهم نماید از کسانی است که در قیامت خداوند به آنان نظر لطف می کند.(وسائل الشیعه، ج 20، ص 45)
قال موسی بن جعفر علیه السلام: ثلاثة یستظلون یظل عرش الله یوم القیامة، یوم لا ظل الا ظله: رجل زوج اخاه المسلم او اخدمه او کتم له سرا.
سه دسته در روز قیامت، روزی که سایه و پناهی جزء سایه خداوند نیست، در سایه و پناه خدا هستند:
1-مردی که زمینه ازدواج برادر مسلمانش را آماده نماید. 2- مردی که (به برادر مسلمانش خدمت کند.)
3-کسی که سر برادر مسلمانش را بپوشاند (وسائل الشیعه، ج 20، ص 46).

مبانی فقهی و حقوقی مسئولیت دولت در خصوص امر ازدواج

از آنجا که نوع حکومت کشور ما جمهوری اسلامی تعیین شده است و دین به عنوان مبنا قرار داده شده است لذا می بایست دستورات و آموزه‌های دینی ملاک حکومت‌داری و قوانین باشد و خصوصا در حوزه اجتماع این آموزه ها به کار گرفته شود.
خداوند متعال در قرآن کریم صراحتا می فرماید:
وَأَنْكِحُوا الْأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ

بى‏ همسران خود و غلامان و كنيزان درستكارتان را همسر دهيد اگر تنگدستند خداوند آنان را از فضل خويش بى ‏نياز خواهد كرد و خدا گشايشگر داناست (سوره مبارکه نور، آیه 32)
معنای «انکحوا» این نیست که خود نکاح کنید، بلکه بدین معنا است که باید وسیله نکاح را برای همه جوانان فراهم نمایید. لذا قانون اساسی در این خصوص قوانینی را وضع نموده است:

اصل دهم قانون اساسی:
از آن جا كه خانواده واحد بنيادي جامعه اسلامي است، همه قوانين و مقررات و برنامه ريزي هاي مربوط بايد در جهت آسان كردن تشكيل خانواده ، پاسداري از قداست آن و استواري روابط خانوادگي بر پايه حقوق و اخلاق اسلامي باشد (قانون اساسی، اصل10).
همچنین قانون موسوم به «قانون تسهیل ازدواج جوانان »مشتمل بر سیزده ماده و چهار تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ بیست وهفتم آذر ماه هزار و سیصد و هشتاد و چهار مجلس شورای اسلامی تصویب و در مورخ هفتم دی ماه هزار و سیصد و هشتاد و چهار به تأیید شورای نگهبان رسید. که متن این قانون به شرح ذیل می باشد:
ماده 1- به منظور توانمند سازی جوانان برای تشکیل خانواده، دولت مکلف است صندوق اندوخته ازدواج جوانان را ایجاد نماید. اساسنامه صندوق شامل ماهیت صندوق، منابع مالی، ارکان، شرح وظایف صندوق و نحوه عضویت در آن ظرف سه ماه از تصویب این قانون توسط دولت تهیه و جهت تصویب به مجلس شورای اسلامی ارائه می‌شود.
ماده2- دولت مکلف است علاوه بر استفاده از منابع بودجه سنواتی پیش بینی شده، از محل «صندوق اندوخته ازدواج جوانان» به مزدوجین نیازمند به اجاره مسکن، حسب تشخیص کمیته سامان ازدواج با توجه به امکانات صندوق، وام ودیعه مسکن پرداخت کند.
ماده 3- با تأکید بر روشهای انبوه سازی، کوچک سازی، ارزان سازی و استفاده از روشهای نوین ساخت در امر مسکن، دولت مکلف است علاوه بر بهره مندی از تسهیلات متداول و رایج فعلی (انبوه سازی و اجاره به شرط تملیک) از طریق نهادهای عمومی نظیر شهرداری و اوقاف و امور خیریه و با بهره گیری از همکاری و امکانات وزارت مسکن‌وشهر سازی و بنیادمسکن‌انقلاب اسلامی و استفاده از زمینهای دولتی یا زمینهای
اهدایی خیرین، واحدهای ساختمانی به عنوان «مسکن موقت» احداث کرده و آنها را در اختیار زوجهای جوان با اجاره مناسب قرار دهد. مدت استفاده هر زوج متقاضی از این واحدها حد اکثر سه سال است.
ماده 4: الف- کلیه دستگاههای دولتی، نهادهای عمومی و شهرداریهای دارای تسهیلات رفاهی، فرهنگسرا و تالار، باشگاه و اردوگاه موظفند با‌‌‌  هماهنگی کمیته سامان ازدواج، فضاهای مذکور را برای برگزاری جشن و مراسم ازدواج در اختیار زوجهای واجد شرایط قرار دهند.
ب- به هر یک از خانواده‌های جوان عضو صندوق که هیچیک از زوجین اشتغال به کار یا منبع درآمدی نداشته باشند، حداکثر تا مدت دو سال پس از تاریخ ازدواج مبلغی به عنوان کمک هزینه زندگی به صورت قرض‌الحسنه پرداخت میگردد.
سقف مبلغ مذکور را کمیته سامان ازدواج متناسب با سرمایه صندوق تعیین خواهد نمود.
ماده 5- دولت مکلف است به منظور تکریم و ترویج سنت حسنه نبوی ازدواج، فرهنگ سازی و ترویج الگوهای مطلوب، با استفاده از امکانات رسانه ملی و دستگاههای فرهنگی و آموزشی اقدامات ذیل را انجام دهد:
الف- تصحیح باورها و آداب و رسوم مانع و مزاحم ازدواج جوانان در مناطق کشور.
ب- تشویق جوانان و خانواده‌ها به برپایی جشنهای گروهی و کاهش هزینه‌های تشریفات مراسم ازدواج.
ج- روز اول ذی‌الحجه (روز ازدواج امیرالمؤمنین «ع» و فاطه زهرا «س») به عنوان روز ازدواج جوانان نامگذاری شود.
د- طرح مباحث مربوط به چگونگی تشکیل خانواده و روشها و آداب همسر گزینی و ازدواج آسان و شرعی از طریق رسانه‌های گروهی، صدا و سیما، کتب درسی مقطع متوسطه (سال سوم و پیش دانشگاهی) و آموزش عالی.
ماده 6- دولت موظف است به منظور سامان فعالیتهای ازدواج در استانها و نظارت بر روند اجرایی این قانون در کلیه فرمانداریها، کمیته سامان ازدواج متشکل از فرماندار، امام جمعه شهر و رئیس شورای شهر تشکیل دهد.
تبصره 1- این کمیته حسب مورد میتواند از شخصیتهای حقیقی و حقوقی جهت شرکت در جلسات و تصمیم گیریهای ذی‌ربط دعوت به عمل آورد.
تبصره 2- کلیه دستگاه های ذی‌ربط موظف به همکاری با این کمیته هستند.
تبصره 3- استانداران موظفند پس از دریافت گزارش اقدامات کمیته‌ها، نتیجه را از طریق دولت به تفکیک هر استان به صورت سالانه به کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی گزارش کنند.
ماده 7– به منظور رفع موانعی که باعث تأخیر ازدواج میگردد و تشویق و ترغیب جوانان به ازدواج و تشکیل خانواده، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح مکلف است پس از موافقت فرمانده کل نیروهای مسلح اقدامات ذیل را انجام دهد:
الف-  تعیین محل خدمت سربازان متأهل در نزدیکترین پادگان و مرکز نظامی محل سکونت.
ب- پرداخت مستمری به میزان حد اقل دو برابر سربازان مجرد به سربازان متأهل که میزان افزایش مستمری متأهلین از محل صندوق اندوخته ازدواج جوانان تأمین می‌گردد.

ماده 8- دولت موظف است طرح جامع آموزش و مشاوره قبل و بعد از ازدواج مشتمل بر برنامه‌های: مشاوره برای همسریابی، تشکیل خانواده، آماده سازی زوجهای جوان برای آغاز زندگی مشترک، آشنایی با حقوق خانوادگی و اخلاق همسر داری و آمادگی برای داشتن فرزند را تهیه و ظرف سه ماه پس از تصویب این قانون به مجلس ارائه دهد.
ماده 9– دولت مکلف است متأهلین واجد شرایط را در اولویت دسترسی به فرصتهای شغلی، وام اشتغال و وام مسکن قرار دهد.
ماده 10- وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سایر مؤسسات دارای مرکز آموزشی، موظفند در چارچوب بودجه سنواتی نسبت به ساخت و واگذاری خوابگاهها برای متأهلین اقدام لازم را معمول دارند و همچنین نسبت به پرداخت کمک هزینه تحصیلی به دانشجویان متأهل به میزان دو برابر دانشجویان مجرد، که افزایش آن از محل صندوق اندوخته ازدواج جوانان تأمین میشود، اقدام نمایند.
تبصره- دانشجویان متأهل رشته‌های پزشکی مجازند قبل از انجام خدمت سربازی و طرح خدمت نیروی انسانی در آزمون دوره‌های تخصصی شرکت کنند.
ماده 11 – آئین نامه اجرایی این قانون پس از تصویب اساسنامه صندوق توسط مجلس شورای اسلامی، ظرف مدت سه ماه توسط دولت تهیه و به تصویب هیأت وزیران می‌رسد.
ماده 12- گزارش اجرای این قانون هر شش ماه یکبار توسط دولت تهیه و به کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی تقدیم می‌شود.
ماده 13- وزرای امور اقتصادی و دارایی، مسکن و شهر سازی و کشور در موارد مرتبط مسؤول حسن اجرای این قانون در برابر مجلس شورای اسلامی می‌باشند.

امید که با همت مسئولین محترم در بخش های مختلف با فراهم شدن زمینه ازدواج جوانان اعم از بر طرف شدن معضل بیکاری، گرانی مسکن و هزینه های سنگین زندگی، جامعه ای جوان و پر نشاط داشته باشیم.

والسلام من اتبع الهدی