طلاق؛ مبغوض ترین حلال

 یکی از آسیب های اجتماعی امروز جامعه ما مساله طلاق است که متاسفانه طبق آمار در سال های اخیر روند رو به رشدی داشته است.
از بین رفتن کانون خانواده ضمن بر هم زدن تعادل روحی و روانی افراد، جامعه را نیز با مشکلات فراوانی روبرو خواهد کرد. تجربه و تحقیقات نشان داده است که طلاق و فروپاشی خانواده ها نقطه شروع بسیاری از آسیب های اجتماعی نظیر قتل و دزدی و فحشا و عدم تربیت مناسب فرزندان و حتی فرار آن ها از خانه، افزایش بیماری های روانی مثل افسردگی و… شده است. لذا واجب است که تدابیر مناسبی برای پیشگیری از این معضل یا حداقل تقلیل آن اندیشیده شود. حال می خواهیم مبانی فقهی و حقوقی طلاق و مسئولیت حکومت را در این خصوص را بررسی کنیم.

در بحث ازدواج گفتیم؛ اینکه برای تشکیل خانواده موانع بزرگی در راه جوانان وجود دارد معضل بزرگ اجتماع امروز ما هست. اگر هرکس در هر جایگاهی که هست از دولت و خانواده ها و رسانه ها و… وظایف خود را در این خصوص به خوبی انجام دهد امر ازدواج جوانان تسهیل و این مهم در سرنوشت جامعه تاثیر مثبت و بسزایی خواهد داشت اما بحث طلاق که اهمیت به سزایی هم دارد از بزرگترین آسیب های اجتماعی امروز جامعه ما به حساب می آید  متاسفانه آمار طلاق  و آثار سوء آن در جامعه بسیار وحشتناک است. هر چه اسلام درباره ازدواج توصیه کرده و آن را عزیز و محترم و دارای جایگاه دانسته در مقابل، مساله طلاق را نکوهش کرده است. دستورات اسلام حتی الامکان به شیوه ای تدوین شده است که این اتفاق (هر چند حلال) به وقوع نپیوندد. شاید دستور نوع رجعی طلاق هم به همین منظور باشد.
چنان که حضرت امام خمینی(ره) در مساله 2524 و 2525 می فرمایند: در طلاق رجعی مرد به دو قسم می تواند به زن خود رجوع كند : اول: حرفی بزند كه معنايش اين باشد كه او را دوباره زن خود قرار داده است. دوم: كاری كند كه از آن بفهمد رجوع كرده است.
برای رجوع كردن لازم نيست مرد شاهد بگيرد، يا به زن خبر دهد، بلكه اگر بدون اين كه كسی بفهمد بگويد: به زنم رجوع كردم، صحيح است.
مردی كه زن خود را طلاق رجعی داده اگر مالی از او بگيرد و با او صلح كند كه ديگر به او رجوع نكند حق رجوع از بين نمی رود.
       تمام این موارد در جهت تسهیل بازگشت به زندگی مشترک و جلوگیری از جدایی و از بین رفتن کانون خانواده است. شاید منظور این باشد که مسائلی از قبیل رودربایستی و غرور کاذب و … مانع بازگشت در این نوع طلاق نباشد.

مبانی فقهی و حقوقی تقبیح مساله طلاق

بررسی آیات قرآن و احادیث روایات نشان می‌دهد که طلاق همیشه امری بسیار مذموم و منفور معرفی شده است و به عنوان آخرین راه سفارش شده است و حتی الامکان تلاش شده است که این اتفاق به وقوع نپیوندد. لذا خداوند در جایی که بین زوجین اختلافی رخ می دهد از ریش سفیدها می خواهد که مشکل را حل نمایند و اجازه ندهند کار به طلاق و جدایی بکشد لذا می فرمایند:
وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَيْنِهِما فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَماً مِنْ أَهْلِها إِنْ يُريدا إِصْلاحاً يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُم…(سوره مبارکه نساء، آیه 35)
        و اگر از جدايى ميان آن دو (زن و شوهر) بيم داريد؛ پس داورى از خانواده شوهر و داورى از خانواده زن‏ تعيين كنيد. اگر سرِ سازگارى دارند، خدا ميانِ آن دو سازگارى خواهد داد …
        در این آیه خداوند محکمه خانوادگی را توصیه کرده است و ضمن رعایت عدالت (داورى از خانواده شوهر و داورى از خانواده زن‏ تعيين كنيد) بنا دارد از احساسات و عواطف خانواده ها استفاده شود تا شاید راهی باشد برای جلوگیری از به وقوع پیوستن این موضوع.
قال رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : ما أحَلَّ اللّه ُ شيئا أبغَضَ إلَيهِ مِن الطَّلاقِ
خداوند چيزى را كه نزد او منفورتر از طلاق باشد، حلال نكرده است( کنزالعمال، 27871).

عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ عَلَيْهِ السَّلاَمُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : أَوْصَانِي جِبْرِيلُ عَلَيْهِ السَّلاَمُ بِالْمَرْأَةِ حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ لاَ يَنْبَغِي طَلاَقُهَا إِلاَّ مِنْ فَاحِشَةٍ بَيِّنَةٍ.  (مکارم الأخلاق، ج1، ص 216)
از امام باقر (علیه السلام)، پیغمبر(ص) فرمودند: جبرئیل مرا درباره زن چندان سفارش کرد تا جایی که گمان کردم که او را جز بواسطه فاحشه آشکار(زنا و بی عفتی علنی)نمی توان طلاق داد.

قال الصادق(ع): تزوّجُوا ولا تطلِّقُوا فإنّ الطلاقَ یهتزُّ منهُ العرشُ
ازدواج کنید و طلاق ندهید که طلاق عرش خدا را می‌لرزاند.
حال این سؤال مطرح می شود که چرا اسلام، قانون طلاق را تشریع کرده آیا بهتر نبود اسلام نیز همانند مسیحیت، طلاق را منع می‌کرد؟ در حالی که حقیقت این است که به همان میزان که اسلام به انعقاد پیمان زناشویی اهمیت می‌دهد، از شکسته شدن آن نیز بیزار و متنفر است اما با همه اهمیت و احترامی که زناشویی و تداوم آن در نظر شارع اسلام دارد، گاهی عدم تفاهم و توافق زن و شوهر، چنان به اوج می‌رسد و شدت می‌یابد که به هیچ وجه امکان ادامه زندگی وجود ندارد این جاست که دستورات دینی و قانونی، می باید راه حلی قرار دهد. اگر اسلام، طلاق را کلا منع می‌کرد، مشکل عظیمی برای مسلمین ایجاد می شد و حتماً قانون شکنی‌ها نیز رواج پیدا می‌کرد. باید توجه داشت طلاق وقتی منفور است که انسان دارای همسری باشد که اگر صد درصد، مطلوب نیست، ولی درصد بالایی از مطلوبیت را دارد و آن چنان است که می‌شود عمری را با او گذراند و از مزایای زندگی مشترک برخوردار شد و همه مطالبی که در بیانات پیشوایان معصوم، درباره مذمت طلاق وجود دارد، در همین زمینه است.این در حالی است که خدای متعال خلق زوجین را نشانه‌ای از سوی خود می‌داند، و در آیه ۲۱ از سوره مبارکه روم می‌خوانیم: «وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ»؛ «و از نشانه‏ هاى او اينكه از [نوع] خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدانها آرام گيريد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد آرى در اين [نعمت] براى مردمى كه مى‏ انديشند قطعا نشانه‏ هايى است.
اسلامی که در فرامینش توجه مرد به همسر و فرزندش را چنان با ارزش و پسندیده می داند که پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: جُلوسُ المَرءِ عندَ عِيالِهِ أحَبُّ إلى اللّه تعالى مِنِ اعتِكافٍ في مَسجِدِي. نشستن مرد نزد زن و فرزندش ، نزد خداوند متعال محبوبتر است از اعتكاف در اين مسجد من .( منتخب ميزان الحكمه: 254). یقینا به پاشیده شدن خانواده ها راضی نیست و طلاق را امری بسیار نکوهیده و ناپسند می داند و تنها در جایی که مصلحت بر این امر حکم می کند، آن را توصیه می کند.

آثار سوء طلاق در خانواده و جامعه

از آنجا که خانواده باید محیطی کاملا امن برای اعضای آن علی الخصوص برای فرزندان باشد و با اتکا بر کانون خانواده مسیر زندگی و مراحل مختلف آن از قبیل رشد و تربیت و تحصیل و عبادت و … را طی نمایند. لذا هرچه محبت و مودت بین اعضای خانواده بیشتر باشد، این اتکا و وابستگی به خانواده بیشتر خواهد بود.  اما اگر خدای ناکرده خانواده محیطی متشنج و نا امن باشد و مرتب در آن بحث و جدل و … باشد به تدریج زمینه زاویه گرفتن افراد خانواده فراهم می شود و آینده خوبی پیش روی آن ها نخواهد بود.
حال اگر این تشنجات به طلاق زوجین منجر شود آثار سوء این مساله بسیار نمایان تر خواهد بود و افراد و جامعه در معرض خطرات مختلف روحی و روانی و تحصیلی و کاری و تربیتی و … قرار خواهد گرفت.

مبانی فقهی‌ و حقوقی مسئولیت دولت در خصوص مساله طلاق

همانگونه که بیان شد اگرچه طلاق شرعا حرام نیست ولی مبغوض‌ترین حلال‌ها نزد خداوند می باشد. از طرفی مساله طلاق آثار سوء بسیار زیادی در ابعاد خانوادگی و اجتماعی دارد که خود زمینه ساز آسیب‌های‌اجتماعی  فراوان و مختلفی از قبیل انواع بزه‌کاری‌ها خواهد بود لذا پرواضح است که دولت وظیفه دارد تا آنجا که ممکن است از وقوع این پدیده شوم جلوگیری نماید و آنجا که وقوع این امر ناگزیر است حتی الامکان اثرات مخرب آن برخانواده و جامعه را کاهش دهد.در ادامه راهکارهای اجتماعی و فرهنگی در این خصوص را بررسی می کنیم:

الف)راهكارهاى اجتماعى
1 – برگزارى دوره‌هاى مناسب آموزش قبل از ازدواج آسيب شناسى طلاق (علل و عوامل) و راهكارهاى پيشگيرى از آن.
2- ايجاد واحدى آموزشى در دبيرستان كه موضوعاتى چون آيين زندگى، سازگارى و تكامل را آموزش دهد، بســيار كارساز است.
3- بايد انگيزه هاى ازدواج، انتخاب و گزينه هاى مورد نظر را به جوانان آموزش داد.
4 -آموزش حقوق زوجين تدوين و ارائه آموزش هاى عمومى و رســمى حقوق زوجين به نسل جوان، براى آشنايى و آمادگى قبول مسئوليت وظايف خود در خانواده مى تواند در استحكام و دوام آن مؤثر باشد.
5- مشاوره رايگان ايجاد و توسعه مراكز مشاوره و راهنمايى مخصوص خانواده، متشكل از كارشناسان علوم دينى، روان پزشكان و مددكاران اجتماعى، راهگشا خواهد بود.

ب) راهكارهاى فرهنگى
1- آموزش شيوه هاي صحيح رفتاري از طريق برگزاري دوره هاي آموزشي قبل از ازدواج تحــت عناوين آموزش مهارت هاي زندگی، راهبردهای ارتقاي كارکرد خانواده، حقوق و تكاليف زوجين، بهداشت باروري و …
2ـ ترويج فرهنگ مراجعه خانواده ها به مراكز مشاوره خانواده در هنگام بروز اختلافات،
3ـ تقويت بنيان هاي مذهبي و ارزش هاي ديني و اخلاقي در سطح جامعه،
4ـ ترويــج فرهنــگ همســان گزيني و تأكيد بر لزوم آشــنايي و شــناخت خصوصيات و ويژگي هاي اخلاقي، ـ رفتاري زوجين قبل از ازدواج،
5ـ نفي فرهنگ جنسيت سالاري در خانواده ها از طريق آموزش روش هاي صحيح تربيتي،
6 ـ فرهنگ ســازي در جهت رعايت تقوا، عدالت و پايبندي به ارزش هاي اخلاقي توســط همسران و اجتناب از تعدد زوجات،
7ـ آموزش شيوه ها و معيارهاي صحيح همسرگزيني و اصلاح روش هاي سنتي ازدواج،
8ـ ايجاد مراكز مشاوره به ويژه در دانشگاه ها جهت بهبود فرآيند همسريابي،

ج) راهكارهاى اجرایی
1-تصحيــح و ارتقاى نظام حقوقی، اخلاقى و تربيتى خانواده مبتنی بر اصول و مبانى فرهنگ اسلامى ـ ايرانى،
2- تصحيح و ارتقاى شناخت و رفتار در مهارت هاى زندگى تمام اعضاى خانواده براساس آموزه هاى اسلامى ـ ايرانى
3 – زمينه سازى تبلور استعدادها و توانمندى هاى روانى، عاطفى، اجتماعى و معنوى اعضاى خانواده،
4 – بهبود وضعيت معيشتى خانواده و تأمين رفاه اجتماعى
5- توسعه و تقويت ارائه خدمات خاص به خانواده هاى آسيب پذير جامعه،
6-  ساماندهي نظام ثبت ازدواج و طلاق خاصه در مناطق محروم حاشيه اي كشور كه خرده فرهنگ ها حاكم هستند.
7- ايجاد و گسترش مراكز مشاوره و مداخله در بحران ها و اختلافات خانوادگي
8 – كاهش و كنترل آســيب هاي اجتماعي تهديدكننده نهــاد خانواده خاصه اعتياد، بيكاري، فقر، خشونت و … در سطح جامعه
9- توانمندسازي اقتصادي خانواده ها به منظور كاهش فشارهاي اقتصادي حاكم
10- كنترل مهاجرت بي رويه از مناطق روستايي و شهرهاي كوچك به كلان شهرها
11-  رفع تبعيضات طبقاتي و توسعه امكانات و فضاهاي آموزشي، هنري، تفريحي به منظور ساماندهي اوقات فراغت خانواده ها خاصه در مناطق محروم
12- تقويت و توســعه طرح هاي پيشگيري از همسرآزاري و سازش خانوادگي با همكاري سازمان هاي غيردولتي
13- توانمندسازي و ايجاد فرصت هاي اشتغال و گسترش حمايت هاي بيمه اي از زنان
14-ايجاد ستاد پيشگيرى از طلاق در كشور با تصويب لايحه كاهش طلاق توسط مجلس و دولت
15- تشــكيل ســتاد ملى زن و خانواده در راســتاى حمايت از ازدواج آسان و پيشگيرى از وقوع طلاق،
16-طراحــى زمينه هاى عملى كاهش حضور و دخالــت اخلال گرايانه اطرافيان در زندگى زوجين،
17- پخش برنامه هاى آموزشــى خانواده (مباحث بهداشتى، پزشكى، روانشناختى و تفاوت مرد و زن، مسائل اخلاقى و احكام ازدواج و طلاق) چرا كه بسيارى از زوج هاى جوان پس از ازدواج با مسائل جديدى روبرو مى شوند كه براى حل آن نياز به آگاهى دارند، از اين رو صدا و سيما مى تواند با بخش برنامه هاى مناسب آموزشى اين آگاهى را به زوج هاى جوان بدهد.
ان شالله با برنامه ریزی ، قانونگذاری و اجرای دقیق و به موقع قوانین و وظایف در حوزه ها و جایگاه های مختلف زمینه انتخاب صحیح، تداوم زندگی مشترک و خانواده هایی سالم و پویا فراهم آید.

والسلام علی من اتبع الهدی