نقش همسالان و تأثیر فشار آن‌ها بر نوجوان

در جامعه امروزی بسیاری از رفتار‌های نوجوانان از الگو‌های آن‌ها نشأت می‌گیرد. در سنین حساس نوجوانی متأسفانه در بسیاری از خانواده‌ها الگو‌های اول نوجوان دوستان و همسالان هستند. در موارد متعددی والدین به مراکز مشاوره مراجعه کرده‌اند که در رابطه با رفتارشان با فرزند نوجوان خود راهکار و مهارت کسب کنند. زیرا در روابط با هم دچار مشکلات و ناسازگاری شده‌اند و فاصله زیادی بین آن‌ها افتاده است و حرف شنوی نوجوان از پدر و مادر روز به روز کمتر شده و بجای حرف شنوی از والدین نوجوان از الگو‌های دیگری تبعیت می‌کند و معمولاً این الگو‌ها بیشتر دوستان و همسالان هستند.

از آنجا که هر خانواده‌ای برای خود قوانین و چهارچوبی دارد طبیعتا پدر و مادر انتظار دارند فرزندشان از آن قوانین و الگو‌ها پیروی کند و مطابق با فرهنگ آن خانواده و سلیقه رفتاری والدین بزرگ شود و مسیر خود را طی کند.

نقش همسالان و دوستان برای یک نوجوان روز به روز پر رنگ‌تر می‌شود و اگر این دوست یا الگو در گروهی عضو باشند چه در دنیای واقعی چه در دنیای مجازی افراد گروه برای همرنگ شدن با آن افراد قدم برمی دارند و نوجوان یا به ناچار یا با خواست خود برای اینکه در آن گروه پذیرفته شود و غیرعادی قلمداد نشود از رفتار‌ها و خواسته‌های افراد و دوستان حمایت خواهد کرد و در نتیجه با خلق و خو و سلیقه این افراد جلو خواهد رفت. سخت‌ترین و حساس‌ترین دوره رشد یعنی نوجوانی را با فراز و نشیب‌های زیادی طی خواهد کرد. در این راه پر پیچ و خم شخصیت نوجوان قطعاً تحت تأثیر قرار خواهد گرفت.

مراجعانی که در این خصوص دچار تعارض و اضطراب شده و یا روابط آن‌ها با خانواده رو به افول رفته در موارد مشابهی مشکلات پیدا کرده بودند که از جمله آن می‌توان موارد زیر را نام برد:

اضطراب اجتماعی، پرخاشگری، افت تحصیلی، ناسازگاری با والدین، ترک تحصیل، رو آوردن به اعتیاد، بلوغ زودرس، ازدواج در سنین پائین، تفکرات و نگرش غلط، منفی نگری، ناامیدی، افسردگی، افکار خودکشی و….

بدیهی است با یک حساب سرانگشتی خواهیم دید که همسالان هر چه الگوی بدتری باشند تأثیرات منفی که عرض شد در نوجوان بیشتر خواهد بود. مواردی از جمله اضطراب اجتماعی و اضطراب منتشر، خودزنی و افکار خودکشی، ناامیدی و اعتیاد در این نوجوانان بیشتر از سایر موارد دیده شده است.

حالا بر والدین واجب است که در بدو نوجوانی فرزندشان از روانشناس کمک بگیرند و مهارت‌های ارتباط درست برقرار کردن با نوجوان را بیاموزند. در آن صورت فرزندشان احساس درک شدن خواهد داشت و شانس سازگاری آن فرزند با والدین و صمیمیت او با پدر و مادر بیشتر خواهد شد و در نتیجه الگوی اول فرزند خواهند بود. طبیعتا وقتی الگوی اول والدین هستند، حرف شنوی هم بالاتر خواهد رفت و فرزند به قوانین و خواسته‌ها و حساسیت‌های خانواده هم احترام خواهد گذاشت و نقش دوستان و همسالان برای او کمرنگ‌تر خواهد شد.

سال‌های نوجوانی زمانی است که کودکان اکثر دوستان خود را پیدا می‌کنند. آن‌ها حتی با دوستان خودشان سرگرم می‌شوند، به آن‌ها اعتماد می‌کنند و تحت تأثیر آن‌ها قرار می‌گیرند. اما با گسترش دوستی و بزرگ‌تر شدن حلقه اجتماعی، فشار همسالان به وجود می‌آید. فشار همسالان نوجوان می‌تواند منجر به برخی پیامد‌های نامطلوب و فضای ناخوشایند در خانه شود. فشار همسالان موقعیتی است که در آن نوجوان احساس می‌کند مجبور به انجام کاری است زیرا می‌خواهد بخشی از یک حلقه اجتماعی باشد و توسط آن ارزش قائل شود. نوجوان بیشتر به نظر همسالان خود اهمیت می‌دهد تا افکار خود. بنابراین فشار همسالان می‌تواند نوجوان را وادار به انجام کار‌هایی کند که در خارج از گروه‌های دوستی خود آن‌ها را انجام نمی‌دهد.

نوجوانان به دلایل مختلف به راحتی تحت تأثیر همسالان خود قرار می‌گیرند، از جمله:

اهمیت نظر همسالان: نوجوانان بر نظرات دوستان خود و گروه بزرگتر تأکید زیادی دارند. اغلب، نوجوانان به جای مستقل ماندن، با گروه بزرگ‌تر از خودشان همسو می‌شوند.

دگرگونی سریع نوجوانی: تغییرات ذهنی و جسمی متعددی در طول سال‌های نوجوانی رخ می‌دهد. یک تمایل طبیعی برای ایجاد دوستی با همسن و کسانی که تغییرات مشابهی در زندگی دارند وجود دارد. نوجوان احساس می‌کند که بهترین راه برای دوست شدن با یک فرد این است که به همان شیوه همسالانش رفتار کند.

میل شدید به تناسب: نیاز به تناسب می‌تواند آنقدر زیاد باشد که می‌تواند نوجوان را به سمت تصمیم‌گیری‌های مخاطره‌آمیز سوق دهد که ممکن است نوجوان آن را «باحال» تصور کند. افراد در سنین نوجوانی، آسیب پذیرترین افراد در برابر فشار همسالان هستند و این فشار می‌تواند به طرق مختلف ظاهر شود.

چگونه به مدیریت فشار همسالان نوجوان کمک کنیم؟

آرامش خود را حفظ کنید. اگر نوجوان شما اعتراف کرد که امروز به دلیل فشار همسالان کار بدی کرده است، از صداقت او قدردانی کنید. نزدیک شدن به شما و اعتراف کردن برای نوجوان دشوارتر خواهد شد. واکنش منفی به یک اعتراف یا مشکل می‌تواند باعث شود که نوجوان از والدین دور شود و بیشتر درگیر گروه‌های همسالان شود که ممکن است عواقب منفی مانند مواد مخدر و… را تشویق کنند.

ایجاد اعتماد به نفس: نوجوانانی که سطح اعتماد به نفس ضعیفی دارند، بیشتر در معرض فشار منفی همسالان قرار می‌گیرند. والدین می‌توانند به نوجوان کمک کنند تا اعتماد به نفس خود را بالاتر ببرند. نمونه‌هایی از نحوه مواجهه شما با فشار همسالان را به آن‌ها نشان دهید و از آن‌ها بخواهید که شاهد غلبه بر آن باشند.

قوانینی را تعیین کنید: قوانینی را برای فرزندانتان در نظر بگیرید که باید از آن‌ها پیروی کنند. به آن‌ها بگویید هر روز چه زمانی به خانه بروند، چه زمانی می‌توانند تا دیروقت بیرون بمانند و… این باعث می‌شود که نوجوان بداند چه چیزی قابل قبول است و چه چیزی قابل قبول نیست.

نه گفتن را آموزش دهید: روش‌های مؤدبانه و در عین حال محکم برای «نه» گفتن را آموزش دهید. به نوجوان بیاموزید که پیشنهاد منفی دوستانش را رد کند.

تعامل با دایره وسیع‌تری از دوستان را تشویق کنید: نوجوان را تشویق کنید تا نه تنها در مدرسه، بلکه در محله، پارک محلی یا در کلاس‌های سرگرمی خود دوست پیدا کند. این کمک خواهد کرد که مجموعه‌ای از دوستان و آشنایان به زندگی اجتماعی آن‌ها وارد شود تا یک گروه، در این صورت نوجوان می‌تواند تأثیر چندین گروه همسالان را تجربه کند. این می‌تواند به کاهش فشار منفی همسالان کمک کند و همچنین گزینه‌های دوستی بیشتری را ارائه دهد. یافتن حمایت همسالان از یک گروه مثبت بهترین راه برای فرار از تأثیر گروه‌های همسالان منفی است.

 اگرچه نمی‌توانید نوجوان خود را وادار کنید دوستان خود را انتخاب کند، اما می‌توانید به آن‌ها فرصت دهید تا با نوجوانان دیگری که در برابر فشار منفی همسالان مقاومت می‌کنند، وقت بگذرانند. فشار همسالان برای همیشه دوام نمی‌آورد. فرزند شما با افزایش سن کمتر تحت تأثیر فشار منفی همسالان قرار می‌گیرد. با این حال، اگر احساس می‌کنید وضعیت از کنترل خارج می‌شود، نوجوان خود را نزد روان‌شناس ببرید.

پرونده‌های زیادی در خصوص ناسازگاری نوجوانان در خانواده در کلینیک‌های روانشناسی وجود دارد و مراجعان بیشتر، مواقعی که به مشکلات جدی برمی خورند نزد روانشناس مراجعه

می‌کنند. یعنی برای درمان. اگر مهارت رفتار درست با فرزند در خانواده رعایت شود این مشکل در خانواده پیش نخواهد آمد و شاهد روابط بسیار صمیمی در خانواده‌ها خواهیم بود و فرزندان و نوجوانان با رعایت احترام به خانواده مسیر حساس و سخت دوره نوجوانی را درست طی خواهند کرد. علاوه بر راهکار‌هایی که عرض کردم بر والدین واجب است با تدوین برنامه منظم، هم استعداد‌ها و یادگیری و آموزش نوجوان را هدایت کنند و هم خودشان بعنوان پدر و مادر در جهتی که صلاح می‌دانند وقت فرزندشان را پر کنند. تجربه نشان داده است زمانی که نوجوان بی‌برنامه و بی‌کار باشد میل به انجام دادن کار‌های نامتعارف در او بیشتر شده و زمان بسیار بیشتری برای وقت گذراندن با همسالان خواهد داشت.

سید محمد ستارزاده

روانشناس بالینی و مدرس دانشگاه